Endometriozis nedir? Risk faktörleri nelerdir?
Uterusun (rahim) endometrium denen iç tabakasını döşeyen hücrelerin uterus dışında bulunması durumudur. Genelde yumurtalıkta (bu durumda adı endometrioma, yani çikolata kisti olur) veya karnımızın iç kısmını döşeyen periton denen zarda olur. Akciğerde, gözde, barsaklarda ve dış genital organlarda da nadiren izlenebilir. Nedeni tam olarak bilinmemektedir ancak östrojen hormonuna bağımlı bir hastalıktır.
- Üreme çağında %10 civarında görülür. Eğer hastanın ağrıları oluyorsa veya çocuk sahibi olmakta zorluk varsa bu oran %40-50’lere kadar çıkabilmektedir.
- Birinci derece akrabalarda olması, erken yaşta adet görmeye başlama, uzun ve yoğun süren adet kanamaları, sık aralarla adet görmek, çocuk doğurmamış olmak ve hatta yağ ve kırmızı etten zengin beslenmek risk faktörleri arasındadır. Emzirme, egzersiz, sebze-meyve ağırlıklı beslenme, çocuk doğurmuş olmak da koruyucu faktörüler arsındadır.
- Genetik faktörler (Bazı mutasyonlara doğuştan sahip olmak gibi), vücutta oluşan bağışıklık yanıtı ve bazı çevresel faktörler endometriozis gelişiminde rol alır.
Endometriozis hangi şikayetlere neden olur?
- Kronik pelvik ağrı (6 aydan uzun süren karın ve kasık ağrıları),
- Adet döneminde ağrı (dismenore),
- İlişki sırasında ağrı (disparanü)
- Bebek sahibi olmakta gecikme veya infertilite en sık rastlanan endometriozis ilişkili şikayetlerdir.
Endometriozis tanısı nasıl konur?
- Jinekolojik muayene sırasında farkedilen nodül şeklindeki oluşumlar yardımcı olur.
- Utrasonografi ile yumurtalıktaki çikolata kistleri görülebilir.
- En kesin tanısı ise laparoskopi (karın içinin bir kamera yardımı ile görüntülenmesi) denen işlemle olur. Özellikle adet döneminde yapılan laparoskopi ile karnın içi direk olarak görüntülendiğinde karın zarındaki kırmızı/kahverengi/siyah endometriotik odaklar izlenir, yumurtalıklardaki kistler görülür, buradan yapılacak biyopsi ile patolojik tanı elde edilir.
Endometriozis tedavisi nasıl olur?
Tedavi ağrı ve bebek isteği konularından hangisinin ön planda olduğuna göre planlanır.
- Endometrioziste ağrı için öncelikle ilaç tedavileri uygulanır. Ancak bu tedavilerin ilişki sırasındaki ağrıya faydalı olma ihtimali azdır. İnfertilite sorununu da çözmez. Kesin olmamakla beraber doğum kontrol ilaçlarının endometriozisi baskıladığı düşünülür. Ayrıca endometriozis genelde ilerleyici ve ameliyat ile alınsa bile tekrarlama ihtimali yüksek olan bir hastalıktır. Bu nedenle şikayet olmasa bile bebek sahibi olmaya karar verilene kadar doğum kontrol ilaçları kullanmak uygun olacaktır. Ağrı tedavisinde kullanılacak başka ilaç seçenekleri de mevcuttur. İlaçla kontrol altına alınamayan ağrı durumlarında cerrahi önerilir.
- Eğer hemen bebek sahibi olmak isteniyorsa öncelikle doğal yollarla gebelik oluşup oluşmadığına bakılır, çünkü gebeliğin kendisi de endometriozisin tedavisi olacaktır. Önceden tüplerin kapalı olduğu biliniyorsa, yumurtalık rezervi düşük ise veya sperm problemleri varsa tedaviye bir an önce başlamak daha doğru olacaktır. Güncel bilgiler ışığında, hastaya tüp bebek planlanıyor ise veya yumurtalık rezervi zaten düşük ise hastanın ameliyat olmamasında fayda vardır. Ancak genç hasta, iyi yumurtalık rezervi ve tek taraflı kistlerde operasyon, tüp bebek tedavilerine gerek kalmadan gebelik şansını artıracaktır. Muayene sırasında doktorunuz ile tüm ihtimaller ve oranlar hakkında görüşülüp buna göre plan yapılması uygun olacaktır.
